Ga naar de inhoud

Wie agro-ecologie en herstellende landbouw op kleine schaal beoefent, heeft de boodschap niet begrepen en maakt geen impact. Dat hoort Sandra keer op keer. Maar wat als dat simpelweg niet waar is? Wat als voedsel niet langs de markt hoeft te gaan? Wervel vrijwilliger Sandra vond inspiratie bij de Herenboeren in Nederland en schreef haar gedachten neer. Wat vind jij? 

Lees ook: Herenboeren, Nederlandse inspiratie voor boerderijen in gemeenschapshanden

‘Blijf niet op het gebaande pad, verlaat het en maak je eigen spoor!’

Toen ik 16 jaar werd, kreeg ik deze leuze, mooi opgemaakt in kaart-vorm, van mijn toenmalige beste vriendin. Het was een reclame-uitspraak van 1 of ander merk, maar dat laten we even buiten beschouwing. Het gaat immers om de woorden zelf. Die deden iets met me. Ze betekenden iets. Dat doen ze nog steeds. Hoe landen deze woorden bij jou? Betekenen ze ook iets voor jou? 

De buitensporige hang naar groter

Toevallig of niet, voornamelijk in onze Vlaamse landbouwcontext denk ik vaak terug aan deze woorden.

Ik volgde lessen bij Landwijzer in de periode dat CSA’s in Vlaanderen vaste voet aan grond kregen. Af en toe leek het alsof ál mijn toenmalige collega-studenten ingestapt waren met de wens om een CSA op te starten. Sommige van onze docenten wezen ons er dan op dat bio bij de mensen brengen via uitsluitend het kanaal van CSA, hoe deugdzaam dit model ook is, weinig impact zou maken op de wereld en op de markt. Er was en is ook voldoende grootschalige productie nodig om de (Vlaamse en wereld-)markt te kunnen veranderen en ombuigen naar meer bio.

Werkend bij een biologische supermarkt, proefde ik de waarheid van de woorden van mijn docenten: een producent die niet voldoende groot was, kreeg hier eenvoudigweg geen stoel aan tafel. 

Nog later, in een jaartraining herstellende landbouw, kwam een collega-student op een dag enthousiast binnen. Hij had een podcast van Mark Shepard beluisterd en ‘die man had gelijk’: wie agro-ecologie en herstellende landbouw op kleine schaal beoefende, had de boodschap niet begrepen en maakte geen impact. Grootschalige agro-ecologische bedrijven, dat was wat de wereld nodig had!

Elke keer opnieuw… werd ik geconfronteerd met de heersende overtuiging dat je groot moet zijn om impact op de markt te kunnen hebben en alzo… impact op de wereld.

Elke keer opnieuw… voelde ik weerstand.

Voedsel is geen koopwaar

Want wat nu, als die overtuiging eenvoudigweg niet waar is? 

Wat nu, als de oplossing niet ligt in groot genoeg zijn om impact te kunnen maken op de markt, maar in het veranderen van de mechanismes van de markt? Hoe zou het zijn om voedsel als koopwaar uit de markt te halen? Wat voor mogelijkheden zou dat creëren? 

Een tijd terug was ik op een studiedag bij Herenboeren in Nederland. Je kan Herenboeren een beetje vergelijken met onze CSA-landbouw. Waar het model van Herenboeren en ook het CSA-model in uitblinkt, is precies hierin: voedsel als koopwaar uit de markt halen. 

Een Herenboerderij of CSA produceert voedsel (granen, aardappelen, groenten, fruit, vlees, eieren) voor zijn coöperanten. Wat er te veel is, wordt ingemaakt of, in het geval van Herenboeren, gedeeld met andere Herenboerderijen of eventueel met de voedselbank. 

Het teveel wordt nooit vermarkt. Dat is een bewuste keuze. De incentive van winst door meerproductie wordt op die manier vermeden. De coöperanten krijgen geen dividend uitgekeerd. Wel vermeerderen ze als groep volop het ecologisch en sociaal kapitaal van hun boerderij: bodemvruchtbaarheid wordt opgebouwd, de biodiversiteit krijgt een boost, de gemeenschap wordt hechter en warmer. En uiteraard voorziet de boerderij in de gezinsbehoefte aan gezond, volwaardig voedsel, zodat deze behoefte niet langer via de markt dient vervuld te worden.

Schuilt precies hierin niet de échte ontmanteling van het huidig destructieve en de opbouw van een nieuw constructief systeem? In het loslaten van die focus op opbouwen van economisch kapitaal (in de hoop dat je als organisatie ooit zo’n groot economisch kapitaal op kunt bouwen dat je mee kunt spelen in de grote markt)?

Hebben we hier als samenleving niet veel meer nood aan? Zou het niet meer impact maken om onze blik te verleggen en te investeren in de (her)opbouw van sociaal, cultureel, ecologisch kapitaal? Die vormen van kapitaal zijn straks anders verdwenen, nog voor we het goed beseffen. 

Niet alles hoeft via de markt te gaan. In het bijzonder voor voedsel zie ik andere mogelijkheden. De toegang tot gezond, volwaardig voedsel zou een basisrecht moeten zijn. Maar dat basisrecht is moeilijk veilig te stellen, zolang de markt zijn rol speelt.

Geloof jij in het bewerkstelligen van veranderingen via de markt? Denk je niet dat de grootste, maatschappelijke veranderingen plaatsvinden dankzij de vernieuwende visies van denkers en de begeesterde daadkracht van doeners? Waar stem jij voor? Wil jij blijven inzetten op het gebaande markt-pad? Toch tenminste gedeeltelijk? Of zullen we het verlaten en samen een geheel, nieuw spoor creëren?

Lees ook: Herenboeren: Nederlandse inspiratie voor boerderijen in gemeenschapshanden

Wervel vrijwilliger Sandra schreef haar gedachten neer. Heb jij ook een interessante opinie, verslag of getuigenis in je vingers zitten? Contacteer Xander via xander@wervel.be.